Pomnik Cesarzowej Achai – tom I (Andrzej Ziemiański)

(Pierwsze wrażenia - z około jednej czwartej książki - można przeczytać tutaj).

Po przebrnięciu przez cały pierwszy tom nie znajduję i, co więcej, nie chcę znaleźć w tej podróbce literatury nic, co zasługiwałoby na uznanie – może oprócz tego, że pod jej wpływem zaczyna się doceniać wszystkie inne przeczytane w życiu książki, i każda kolejna jest jak łyk świeżego, pachnącego lasem powietrza po długich miesiącach spędzonych w dławiącym się smogiem mieście.

W tej książce nic nie ma sensu.

Nie ma sensu konstrukcja świata. Nie chodzi mi tu o istnienie alternatywnej, mocarstwowej wersji Polski na północnej półkuli planety, oddzielonej od krain występujących we wcześniejszej serii "Achaja" nieprzebytym pasmem górskim na równiku. Pomysł jak pomysł, nawet najlepszy jest jedynie ziarnem, które należy pielęgnować, by wskiełkowało w zdrową i użyteczną roślinę. W "Pomniku cesarzowej Achai" z ziarna wyrasta coś na kształt barszczu Sosnowskiego, który pleni się na kilkuset stronach, zawsze tak samo szkodliwy. Nie poznajemy choćby w zarysie alternatywnej historii tej alternatywnej Polski  – jak do tego doszło, że stała się mocarstwem, jakie są stosunki polityczne w alternatywnej Europie, czy doszło tam do takich wydarzeń historycznych jak pierwsza wojna światowa, rewolucja w Rosji i epidemia hiszpanki (choć to ostatnie chyba nie, sądząc po tym, z jakim lekceważeniem jeden z bohaterów wypowiada się o grypie), czy rozwinął się kolonializm  – ba, w tej grubej przecież książce próżno by szukać chociażby informacji, jak wygląda geografia tej alternatywnej Ziemi. Czy są to wszystkie ziemskie kontynenty stłoczone na jednej półkuli? Czy w takim razie wszystko jest dwa razy mniejsze? A może planeta jest dwa razy większa od Ziemi? Co ze strefami klimatycznymi w sytuacji, w której Sahara nie jest już na zwrotniku, a lasy równikowe nie istnieją? W której części świata uprawia się kakao (z jakiejś przyczyny nieznane na południowej półkuli)?

Południowa część planety, czyli ta „fantastyczna”, znana z "Achai", nie jest zresztą lepsza. Przez tysiąc lat, które upłynęły od zakończenia poprzedniej serii, nie doszło tam do jakiegokolwiek postępu ideologicznego czy technologicznego. Wojsko dalej posługuje się jednostrzałowymi karabinami ładowanymi od przodu. W niektórych dziedzinach nastąpiła nawet, rzec by można, degradacja: najwyraźniej zapomniano tajemnicę destylacji alkoholowej, ponieważ rany zalewa się już nie wódką, lecz „zagęszczonym winem” – choć trudno stwierdzić, czym jest to cudo i jak się je otrzymuje. Więcej nawet – od tysiąca lat wojsko imperium walczy z tym samym wrogiem, ukrytymi w lesie „potworami” (tymi samymi co w "Achai", godny podziwu brak recyklingu pomysłów) i nie jest w stanie wymyślić znośnej taktyki przeciwko ich tajnej broni i pomysłowym metodom ataku, które zostały już doskonale poznane w poprzedniej serii.

Postaci rzucone w ten bezsensowny świat też nie mają sensu. Kai jest czarownicą, która nie czaruje, bo magia w tym świecie jest równie przemyślana, ciekawa i przydatna co skutek eksperymentu z wielogodzinnym namaczaniem rolki papieru toaletowego. Życiorys Kai zmienia się równie nieprzewidywalnie co jej osobowość, a sama dziewczyna przez większość książki służy wyłącznie za przychylne niewieście ucho wysłuchujące kolejnych mężczyzn, którzy upajają się własnym głosem. Jednym z tych mężczyzn jest Tomaszewski, oficer wywiadu marynarki, który z kolei służy za wielką i nieustannie ględzącą paszczę. Nie posiada żadnych szczególnych umiejętności poza udawaniem, że coś robi. Nudzi się właściwie non stop, chyba że jest akurat gapi się na młodocianą Kai i porównuje ją z równie pociągającą inżynier Wyszyńską (kontrastu między nimi właściwie nie ma, bo pani inżynier też najbardziej pociągająca jest wtedy, kiedy udaje lolitkę). Oprócz tego Tomaszewski przez bite cztery akapity potrafi płakać, że już nie produkują jego ulubionej radioaktywnej pasty do zębów, oraz skrzywić się męczeńsko, kiedy ktoś oczekuje od niego, że jako oficer wywiadu potrafi posługiwać się radiostacją. Trzecią postacią jest młoda żołnierka Shen, która ma trochę więcej osobowości i sensu niż dwie pierwsze. Ma też najlepszą przyjaciółkę, która wbrew jej woli zaciąga ją do burdelu („nic ci nie zrobią, jak nie będziesz chciała... ale ty nie wiesz, czego chcesz, a czego nie, więc panie prostytutku, proszę zdjąć z niej ubrania!”. Siła przyjaźni!).

Niestety, Shen należy do wojsk specjalnych, w których też sensu jest tyle, co kot napłakał. Nie wiadomo, na czym ma polegać specjalność tych wojsk. Najpierw wciska się nam kit, że na "koleżeństwie" i braku tyrańskiej hierarchii, co nie znajduje potwierdzenia w tekście. Potem następuje rewelacja, że wojska specjalne to takie wojska wewnętrzne, które mają chronić władcę na wypadek buntu reszty armii. Fajny pomysł, tyle że w takim razie powinny po pierwsze siedzieć w pobliżu pałacu, a po drugie - być uwarunkowane na fanatyczne oddanie cesarzowej. A nie są. Rzuca się je normalnie do walki na bagna, gdzie nie robią nawet za wspaniałych zwiadowców czy supersprawnych komandosów, tylko maszerują ze zwykłymi oddziałami liniowymi, stosując nieprzystosowaną do terenu taktykę. Teren to też jakaś kpina - najpierw przekonuje się nas, że jest to grząskie bagno i pierwotna puszcza, a za parędziesiąt stron mamy tam głęboki i rwący strumień. Więcej nawet: w tej pierwotnej puszczy wojska natykają się na splądrowaną przez potwory wieś. Władze ponoć specjalnie zachęcały osadników do osiedlenia się w bagnistych ostępach, bo pomoc w karczowaniu zawsze się przyda. Nie wiem, czy Ziemiański wie, ile roboty wymaga wykarczowanie pierwotnej puszczy i osuszenie bagna na tyle, by dało się na nim coś uprawia. Nie wiem, czy zdaje sobie sprawę, ile trzeba czasu, żeby taka osada stała się samowystarczalna - i że przez ten czas trzeba zapewnić osadnikom wyżywienie. Jednym słowem, inwestycja jest bez sensu, szczególnie że władze najwyraźniej zakładają, że i tak osada zostanie zniszczona przez potwory na grubo przed tym, zanim zacznie przynosić dochody. No, ale - jak z powagą informuje nas książka - tak naprawdę splądrowana wieś służy głównie do tego, by przeprowadzić przez nią wojsko i wzbudzić nienawiść do potworów, w ten sposób podnosząc morale. Podsumujmy: wojsko, które nie ma sensu, idzie przez teren, który nie ma sensu, poddawane jest bezsensownym zabiegom motywacyjnym i prowadzi bezsensowne działania wojenne. Wyborne.

Fabuła... Fabuła też nie ma sensu. Fabuła przypomina kiełbasę za dwa złote, zawierającą znikome ilości mięsa i napompowaną do granic przyzwoitości zwykłą wodą. Ziemiański mnoży zbędne postaci, poświęca sporo miejsca dialogom w rodzaju „znakomita kawa, milordzie” – „prawda? świeżo parzona”, każdą sytuację rozciąga na madejowym łożu. Większość sytuacji zresztą – szczególnie tych, które dzieją się w kontekście wojskowym i przeciwstawiają dowództwo zwykłym żołnierzom – przypomina starcia w stadzie pawianów, bo mniej więcej pawianią inteligencją wykazują się ich uczestnicy. Typowy problem można porównać do sytuacji, w której tłum ludzi bezskutecznie próbuje otworzyć drzwi, pchając je z całej siły - aż przychodzi ktoś, kto drzwi ciągnie i otwiera je natychmiast, i natychmiast zyskuje sobie tytuł geniusza. Książka staje się nieco ciekawsza, jeśli odczytywać ją jako wstęp do „Planety małp”, ukazujący intelektualną i społeczną degradację gatunku ludzkiego.

Duża, rozdziawiona paszcza, zdatna do ględzenia. Wszystkie warunki, by być postacią u Ziemiańskiego, spełnione. (Źródło obrazka)

Całą pierwszą ćwierć książki można by spokojnie zredukować to jednego zwięzłego rozdziału. Szczytem wszystkiego jest postać filozofa, który pojawia się znienacka, nie podaje swojego imienia i przez kilkadziesiąt stron uprawia mało sensowne ględzenie na użytek zasłuchanej Kai. (Oto jeden z przykładów: według opowieści pewien statek został zaatakowany przez krakena. Żołnierze rzucili się na niego z siekierami. Ale przecież na każdym statku jest tylko jedna siekiera! Ergo, opowieść kłamie. Ergo, krakeny nie istnieją, CBDU). Filozof jest wkurzający, ale wydaje się, że odegra jakąś ważniejszą rolę jako przyjaciel Kai. Tymczasem w jednej czwartej książki filozof znika bez śladu. Kai, która darzyła go rzekomo sympatią, nie napomyka o nim ani słóweczkiem, czy to na głos, czy w myślach. Być może zbyt jest zajęta perorami Tomaszewskiego. Bezsens postaci filozofa, który nie wnosi do fabuły absolutnie nic, oraz ogólna rozwlekłość początku książki każą mi wysnuć teorię spiskową, zgodnie z którą początek ten został napisany już po ukończeniu całej reszty powieści, żeby ją sztucznie wydłużyć. No, chyba że filozof miał po prostu być przypadkowym NPC-em na jedną krótką scenkę, lecz niepowstrzymanie rozrósł się do nieprzewidzianych rozmiarów, aby później implodować z powodu wypełniającej go próżni.

Sceny walki są jednymi z najgorszych, na jakie można się natknąć w literaturze: chaotyczne i srodze przegadane, pełne sprzeczności i niespójności, a przede wszystkim nudne. Przeciwnicy są pozbawieni twarzy i charakteru, dowódcy podejmują idiotyczne, iście pawianie decyzje (zawsze zgodnie z Regulaminem – które to słowo pojawia się w książce chyba więcej razy niż sakramentalne słowo na „k”, a to spory wyczyn), a teren zmienia się w mgnieniu oka. Ukoronowaniem tego kunsztu opisów batalistycznych jest bitwa, którą Tomaszewski słyszy z oddali, samemu jeżdżąc po okolicy czołgiem i świetnie się bawiąc. Potem przypadkiem znajduje się w tym samym pomieszczeniu, w którym zostaje wydany rozkaz ataku gazowego i oto – z niewiadomych przyczyn – Tomaszewski jest traktowany tak, jakby to on ten rozkaz wydał. Ba, oddział stereotypów – Tatarów genetycznie uwarunkowanych na gwałcenie wszystkiego, co się rusza – nadaje mu przydomek Wielkiego Tatara (chociaż może mają na myśli, że jest czerwony, surowy i ma zbite jajko – wtedy miałoby to więcej sensu).

Na wygnaniu nie mam niestety przyjemności znać żadnego Tatara, ale żeby spróbować jakoś wynagrodzić im obrazę, jaką jest umieszczenie ich w "Pomniku cesarzowej Achai", wstawię tu zdjęcie meczetu w Kruszynianach.

A propos gwałcących Tatarów: nie można nie wspomnieć również o szalejącym seksizmie, niesmacznych żartach o gwałtach („jesteś taka ładna, że bym cię zgwałcił”) oraz wywołujących mdłości rysunkach. Prawda, nie ma już kretyńskich mundurów w postaci minispódniczek, które zdominowały „Achaję”, ale za to dostajemy co najmniej pięć ilustracje dziewczyn z wyeksponowanymi sutkami (obnażonymi lub szokująco sterczącymi przez ubranie), z czego jedna przedstawia nagą żołnierkę, która zostanie zaraz zostanie rozstrzelana za dezercję, druga – żołnierkę najeżoną strzałami wrogów, trzecia – żołnierkę wiszącą na drzewie i pozbawioną nóg, czwarta – żołnierkę, która musiała biegać wokół drzewa, owijając pień własnymi jelitami, aż padła, eksponując obnażoną pierś na użytek widza, zaś piąta – żołnierkę poprzerastaną na wylot morderczym pnączem. Mniam mniam, nie ma to jak seksualizacja trupów i umierających. To dopiero klasa.

Cycek! Tyłek! Szczęście!

Milczeniem pominę fakt, że słowo „żołnierka”, którego nagminnie używam w tej recenzji, nie istnieje w słowniku Ziemiańskiego, mimo że cała armia u niego składa się z kobiet. Stąd co drugie zdanie to gramatyczne monstrum w rodzaju „Saperzy zrobiły” albo „żołnierze pomyślały”.

 

Oczywiście, powie ktoś, że „Pomnik cesarzowej Achai” nie jest ambitną literaturą i jako taki nie musi być dobry. Że to takie pulp fiction, przyjemne czytadło. Tylko że ono nie jest przyjemne. Ziemiański jak gdyby nie mógł się zdecydować, czy pisze coś lekkiego i śmiesznego (przynajmniej według swojego poczucia humoru), czy coś głębokiego, brutalnego i mądrego. Efektem jest niestrawna mieszanina chaotycznej akcji i pseudofilozoficznego ględzenia. Akcja – główny element każdego czytadła – tonie w odmętach słowotoku. Szyte grubymi nićmi intrygi i zagadki, nad którymi można by spodziewać się tabliczki z napisem „Uwaga! Tu jest zagadka!”, a które nie zostają nijak rozwiązane do samego końca liczącego kilkaset stron tomu, nie zachęcają bynajmniej do sięgnięcia po następne. O ile „Achaja” była tak zła, że chwilami aż śmieszna, to tu jest już tylko nędza i rozpacz. Kiełbasa za dwa złote i barszcz Sosnowskiego.