„Pomnik cesarzowej Achai” Andrzeja Ziemiańskiego – Pierwsze wrażenia

(Od pierwotnej publikacji moja walka z "Pomnikiem" dobiegła końca. Wrażenia z całości powieści można przeczytać tutaj)

Spotkały mnie dziś dwie niemiłe rzeczy. Pierwszą jest fakt, że znów skończył nam się chleb i musieliśmy jeść ciastka. Drugą jest „Pomnik cesarzowej Achai”.

„Pierwsze wrażenia” widniejące w tytule tej noty oznaczają, że piszę te słowa po przeczytaniu około jednej czwartej powieści. Oczywiście, jest to ryzykowne i dlatego przysięgam uroczyście, że jeśli dotrwam do końca książki i jeśli na dalszych jej stronach pojawi się coś, co unieważni poniższe uwagi, to wszystko odszczekam. Wiem jednak o pisarstwie Ziemiańskiego dość, by wątpić, że to nastąpi.

Pierwsze wrażenia dotyczące „Pomnika” są złe. Nie tak złe, jak w trzecim tomie „Achai”, gdzie było widać po prostu, że autorowi ewidentnie nie chce się już pisać. Tutaj zapał jest, ale wykonanie pozostawia co nieco do życzenia. Chcecie dowodów? Dobrze. Będą dowody. Będą nawet cytaty.

Kunszt opisu

Tytułowy pomnik cesarzowej pojawia się na pierwszej stronie, za to plus. Nie odgrywa żadnej roli, tylko stoi na wysypisku śmieci – za to minus. A oto jak jest opisany ten kluczowy, zdawałoby się, obiekt:

Achaja miała dziwną twarz o wyrazie arogancji i pewności siebie, patrzyła gdzieś w przestrzeń, ponad piaskami pustyni otaczającymi szkołę czarowników. Ciekawe, czy naprawdę była taka brzydka, czy to tylko wyobrażenie nieznanego rzeźbiarza, który uważał, że cesarzowa powinna wyglądać prostacko i butnie? Chwała cesarstwa przede wszystkim, ponad kobiecość?

Pomińmy ten przyjemny fakt, że legendarna cesarzowa jest opisywana wyłącznie przez pryzmat swojej urody, bo to przecież normalne, w końcu była kobietą. 

Ale co to znaczy „dziwna twarz”? Od kiedy arogancja i buta są synonimem brzydoty? Od kiedy prostackość jest synonimem chwały cesarstwa? Co to znaczy „dziwna twarz”?  Czy tak trudno o konkrety? Wystarczyło napisać, nie wiem, że miała złamany nos i wielką żuchwę, to by jakoś uzasadniało resztę opisu i sklejało ją w całość. Ale nie, lepiej ślizgać się po powierzchni, niech czytelnik uwierzy na słowo. Zadziałało przecież w „Achai” – wystarczyło napisać fefnaście tysięcy razy, że Biafra był śliczny, a wszyscy uwierzyli.

Mógłby ktoś zaprotestować: po co się tak czepiam tego jednego opisu? Mam swoje powody. Całe dwa. Po pierwsze, ten opis jest na pierwszej stronie. Po drugie, to nie jest jeden opis. To tylko jeden z licznych przykładów niechlujnego stylu tej książki.

Matejko miał dziwną twarz o wyrazie skupienia i zatroskania, patrzył gdzieś w przestrzeń, ponad chodnikiem. Ciekawe, czy naprawdę był taki brzydki, czy to tylko wyobrażenie nieznanego rzeźbiarza, który uważał, że malarz powinien wyglądać cherlawo i zaniedbanie? Geniusz twórczy przede wszystkim, ponad męskość? (Źródło zdjęcia)

Nie chce mi się pamiętać, co napisałem dwa akapity temu

Jedną z bohaterek „Pomnika” jest czarownica Kai (która przez jedną czwartą książki nie rzuciła w zasadzie ani jednego czaru). Kai jest mitomanką albo anomalią czasoprzestrzenną, ponieważ tylko jednym albo drugim wyjaśnić można niekonsekwencje w jej biografii. Najpierw dowiadujemy się, że wychowywała się na dworze szlacheckim w Arkach wśród „gęstych kniei” Arkach, które przemierzała wespół z gajowym, pomocnikiem gajowego i starą zielarką (nie wiem, po co im ta obstawa z gajowego i pomocnika, może Kai była wilkołakiem i trzeba było dwóch silnych chłopów, żeby nad nią zapanować). Dzięki naukom starej zielarki Kai podskoczył skill z alchemii, co stanowi interesujący szczegół o dość mikrym jak na razie wpływie na fabułę.

Nie wiemy, w jakim wieku Kai poszła do szkoły dla czarowników, ale zważywszy na jej zachowanie oraz fakt, że szkoła opisywana jest jak amerykański high school, raczej nie wyszła jeszcze z nastolęctwa. Szkoła jest położona pośrodku pustyni, wokół tylko wioski służebne (w których zapewne uprawia się pożywny pustynny piasek), więc Kai trafia na kolejne odludzie

A potem zaczyna się akcja książki, Kai jedzie na misję i znajduje się w ruchliwym mieście portowym, którym jako osoba do tej pory mieszkająca w głuszy albo na pustyni jest oszołomiona, a może i przerażona... Nie, wróć, spójrzmy, co pisze Ziemiański:

Legenda tego miejsca, podobno rojącego się od bandytów, złodziei, dezerterów z różnych okrętów, portowych oszustów, sprawiła, że dziewczyna, choć bywała w świecie, teraz poczuła się odrobinę nieswojo.

„Bywała w świecie”. Ciekawe, nie? Poza tym chyba jej alchemiczny skill idzie w niepamięć, bo Kai nie jest w stanie sama wyleczyć się z kaca i potrzebuje mężczyzny, który zaparzy jej ziółka. Mężczyzna jest filozofem, któremu przez ćwierć książki Ziemiański nie nadał imienia – opisywany jest po prostu jako filozof. Być może jest w tym jakiś szczególny zamysł, na razie jednak dla własnej uciechy nazywam go Stefanem, na cześć mojego koniuszego. Szczególnie że mój Stefan jest koniuszym, mimo że nie posiadam koni, zaś Stefan Ziemiańskiego jest filozofem, mimo że nie posiada żadnej filozofii, chyba że za takową uznać kpienie ze wszystkiego i dojenie naiwnej Kai z kasy. Ale Kai go lubi, gdyż:

mówił jasno, zwięźle i w sposób zrozumiały. Daleko mu było do zawiłości swoich kolegów w fachu, których spotykała na różnych dworach.

O, a więc bywała też na różnych dworach, na których siedzieli filozofowie. Ciekawe, czy każdy zaścianek w Arkach ma tyle pieniędzy, że utrzymuje własnego? A może Kai jeździła bo dworach magnackich, albo i królewskich – jako dziesięciolatka, między spacerami w towarzystwie zielarki i gajowego a lekcjami u „salonowych nauczycieli”? Wszystko jest możliwe, gdyż:

Wielokrotnie pływała z ojcem w wyprawach handlowych i „małej dyplomacji”.

Nie wiem, co to jest „mała dyplomacja”, ale dziwię się, że zajmuje się nią szlachcic, który mieszka w dworze w środku gęstego lasu. Zapewne eksportuje z niego jagody, tak jak te wioski wokół szkoły czarodziejów eksportują piach. Swoją drogą to miłe ze strony ojca, że zabierał „wielokrotnie” smarkulę na wyprawy handlowe, ale na spacer do lasu nie chciał z nią pójść, tylko posyłał gajowego i zielarkę. Zadbał za to, by córka miała „instruktora pływania” – czy to znaczy, że na dworze mieli basen, czy też w lesie nieopodal było jezioro? A jeśli to drugie, czy nad to jezioro też szła z obstawą gajowego i zielarki?

I jeszcze jedno: geografii świata Achai nie rozumie wprawdzie nikt, łącznie chyba z autorem, ale zdawało mi się, że w poprzedniej serii Arkach nie miało dostępu do morza. Owszem, granice mogły się od tamtej pory zmienić, ale wydaje się, że rodzinny dwór Kai leżał w tym rdzennym Arkach. No i w środku lasu, przez który najpierw należałoby przewieźć eksportowane jagody, aby dotrzeć do portu. Chyba że cały ten handel i „mała dyplomacja” odbywał się na Zalewie Zegrzyńskim, którego brzegi gęsto usiane były dworami z filozofami-rezydentami.

Pokrótce wspomnę jeszcze o drugim wątku powieści, gdzie bohaterem jest Tomaszewski, oficer na łodzi podwodnej. Tomaszewski zajmuje się głównie nudzeniem się. Nudzi się przy sprawdzaniu zapasów łodzi wespół z bezimiennym kwatermistrzem, nudzi się, czytając czasopismo militarne, nudzi się na wachcie, nudzi się, bo nie może zapalić, właściwie nie ma takiej czynności, przy której Tomaszewski nie mógłby się nie nudzić. Powszechnie wiadomo jednak, że kiedy postać się nudzi, czytelnik siedzi jak na szpilkach i wcale nie marzy o tym, by bohaterów zaatakował kraken, chociażby ten z recenzji „O czym szumią wierzby”.

Łódź podwodna, na której płynie Tomaszewski, jest eksperymentalna i tak ściśle tajna, że na głębokościomierzu nie ma podziałki, żeby nawet załoga nie wiedziała, na jakiej głębokości się znajduje (wszyscy przecież wiemy, że dobrze poinformowana załoga to nieefektywna załoga). Nikt nie zna planów okrętu, wszystkich jego funkcji i prawdziwego przeznaczenia. Nikt, oprócz niejakiego bosmana Mielczarka. Bosman Mielczarek jest bardzo oddany Tomaszewskiemu, bo ten go swego czasu wyciągnął z kryminału. W swojej lojalności Mielczarek montuje mu nielegalną lampkę w kabinie – a zatem wie, w którym miejscu w ścianie szukać awaryjnej linii elektrycznej. Chociaż plany łodzi są takie supertajne.

Idąc dalej – Tomaszewski zastanawia się, czy ktoś na tej łodzi podwodnej nie ma czasem klaustrofobii, bo oficerów się wprawdzie bada pod tym kątem, ale marynarzy – „kto by sprawdzał?”. Dobrze, że na tej supertajnej eksperymentalnej misji nie sprawdzili też kryminalnej przeszłości Mielczarka. Ale szczęście, co nie, Ziemiański?

Ziemiański?

Ziemiański, co robisz? Nie... Nie pisz tego... Nie!

[Okręt] Stanowił tajemnicę tak wielką, że załoga składała się z wielokrotnie sprawdzonych, ściśle wyselekcjonowanych ludzi. [...] Sprawdzanie przed zamustrowaniem dotyczyło nawet rodzin marynarzy.

No, toś sobie strzelił w stopę, autorze.

„Gwałciłbym”, czyli podryw na Ziemiańskiego

A oto fragment pierwszej rozmowy Kai ze Stefanem:

– Jesteś bandytą! – ni to stwierdziła, ni spytała.

Mężczyzna uśmiechnął się w podziwie nad jej naiwnością.

– Wielka pani, toż gdybym był bandytą, przedstawiłbym się fałszywym imieniem,oferował cuda, a nie tylko skromne towarzystwo, zaprowadził w ustronne miejsce i tam...

Postanowiła dowieść, że wcale nie jest taka głupia.

– Tak z ciekawości – przerwała mu. – W tym ustronnym miejscu złupiłbyś mnie czy zgwałcił?

Ukłonił się lekko z szacunkiem dla refleksu Kai.

– Wspaniała czarownico. Wybacz, ale gdybym był tym łotrem, uczyniłbym jedno i drugie.

– Aha. A gdyby nie było czasu, co byś wybrał?

Znowu się ukłonił, widząc, w jaki sposób zmusiła go do komplementu.

– Pani, gdybym tylko jedno mógł wybrać... zgwałciłbym!

Roześmiała się. Strasznie jej się spodobała ta odpowiedź.

Nawet nie chce mi się tego komentować. Jedyna słuszna reakcja na ten porywający przykład subtelnego i inteligentnego flirtu jest następująca:

 

To jest Jurij Knorozow, rosyjski historyk, który zajmował się odczytywaniem pisma Majów. (Źródło zdjęcia)

Więcej o tej obrzydliwej książce tutaj.