Balina się bój, bo to straszny zbój - znowu o rycerzach i o Cherezińskiej

I znów starli się tak straszliwie, że strach było słuchać o tej bitwie z powodu wielkiego rozlewu krwi, a kolczugi mieli rozdarte, tak że ze wszystkich stron byli obnażeni. Wreszcie Balan, młodszy brat, cofnął się nieco i legł na ziemi. Wtedy rzekł Balin Dziki:

 – Kim jesteś? Nigdy dotąd bowiem nie spotkałem rycerza, który by mi dorównał.

 – Nazywam się – odparł on – Balan, brat dobrego rycerza Balina.

 – Biada mi – rzekł Balin – że dożyłem tego dnia. – I upadł, omdlały.

Wtedy Balan podczołgał się do niego, podpierając się rękami, i zdjął hełm swojemu bratu, i mógłby go nie poznać z twarzy, tak bowiem była poraniona i zakrwawiona; gdy jednak tamten się ocknął, rzekł:

 – Balanie, bracie, ty mnie zabiłeś, a ja ciebie, i dlatego będą mówić o nas w całym wielkim świecie.

 – Biada mi – rzekł Balan – że dożyłem tego dnia, w którym przez nieszczęście cię nie rozpoznałem. Dostrzegłem przecież dwa twoje miecze, ale z powodu nieznanej tarczy wziąłem cię za obcego rycerza.

 – Biada – rzekł Balin – wszystko to wina nieszczęsnego rycerza na zamku, on bowiem sprawił, że na zgubę nas obu zostawiłem swoją tarczę. 

Thomas Mallory, Le Morte d’Arthur, księga II (tłum. OZM, na podstawie tej wersji)

Sir Balin należy do mniej znanych rycerzy Okrągłego Stołu. Mnie do niedawna kojarzył się tylko z prologiem do historii Świętego Graala. Stąd też przytoczona w „Koronie śniegu i krwi” opowieść o przeklętym mieczu Balina wzbudziła moją głęboką nieufność, posuniętą nawet do podejrzeń, że Cherezińska całą legendę zmyśliła tak samo jak rodowód Jakuba Świnki albo odwieczną tajną misję Illuminati-Zarębów. Szczególnie że przytoczona opowieść przybiera formę... cóż, taką:

Gdy Artur król wraz z dworem swym do uczty wnet zasiada

Drzwi nagle otworzyły się i panna przed nim pada

Na złotych włosach wianek z róż

Na jasnych licach łzy

A w ręku panny wielki miecz i on przyczyną jest jej łez.

Królu! – dziewica łka – ten miecz dała mi Pani z Avalon

A w ostrzu tym tkwi straszny czar, a w broni tej tkwi wielka moc!

Czy wśród rycerzy słynnych twych jest ten, co mnie uwolni?

Co siły swej użyje, by wyciągnąć klingę z pochwy?

Jak widać, Cherezińska lubi zaskakiwać: kiedy już pogodzimy się z myślą, że czeka nas poczciwa rymowanka w rytmie swojskiego patataja, zgodna z zasadami znamienitej szkoły częstochowskiej, rymy nagle znikają całkowicie, a rytm zaczyna kuleć, potykać się, krztusić, charczeć i ostatecznie całkiem idzie do piachu, by zaraz niespodziewanie zmarwychwstać. Takie znikające rymy, spazmujące rytmy i inne harce wyczyniają się przez całą pieśń o Balinie i przeklętym mieczu, która w sumie zajmuje ładne trzy strony. Na szczęście jest dawkowana po trochu przez całą książkę i chyba ma stanowić symboliczny komentarz do politycznej sytuacji Polski w okresie rozbicia dzielnicowego, choć ja nie do końca dostrzegam jakąkolwiek analogię. 

Rysował Sir W. Russel Flint (Źródło)

Mniejsza z tym. Żeby nie poprzestać na pastwieniu się nad złą poezją epiczną, skupmy się na losach sir Balina. Jego historię znaleźć można w dwóch najważniejszych źródłach: „Suite de Merlin”, poczynionej około roku 1230 próby uporządkowania opowieści o rycerzach króla Artura (już wtedy mieli w tym bałagan!), oraz w „Le Morte d’Arthur” Thomasa Malory’ego, dziele dość późnym, bo z XV wieku. Pierwszego niestety nie znam, pozostaje zatem Malory, u którego historia zaczyna się mniej więcej tak, jak w balladzie Cherezińskiej: na dwór Artura przychodzi dzieweczka z przypasanym mieczem, którego chce się pozbyć; różnica polega na tym, że nie płacze i nie smarcze, i jasno mówi, że miecz wyciągnie tylko rycerz, który nie ma na sumieniu żadnej zdrady ani niegodziwości. Takim rycerzem okazuje się biednie ubrany Balin.

Ale nie u Cherezińskiej, u której nie ma mowy o kwalifikacjach moralnych, lecz tylko o sile. Dlatego właściwie nie wiadomo, czemu Balinowi udaje się to, na czym inni polegli:

Zapasy trwały dzień i noc i nikt dotąd nie wygrał

Dziewica łka, miecz w pochwie tkwi, opuszcza mężów ikra

Aż z tylnych ław wstał pan na schwał

-Nazywam się sir Balin! Wyciągnę miecz,

uwolnię cię i pójdę sobie dalej.

Król Artur skinął na Balina: pokaż nam, co potrafisz!

A rycerz skoczył do dziewicy i nim zdołała krzyknąć

Wyrwał miecz z pochwy jedną ręką, drugą jej zerwał wianek

Zawirowały płatki róż, brzęknęła stal zaklęta

Sir Balin w dłoni trzymał miecz, dziewica była nietknięta.

Warto dodać, że u Cherezińskiej cała sytuacja jest pretekstem do sztubackich dowcipasów, bo miecz w pochwie, wiadomo, he he he. A tu jeszcze zerwanie wianka, ho ho, to ci dopiero – chociaż nie wiadomo, skąd się wziął ten erotyczny podtekst, u Malory’ego nieobecny, i czemu ma służyć, skoro do niczego nie prowadzi. Chyba do tego, by podkreślić, że Balin to, excusez le mot, kutas, a nie żaden prawy rycerz, jak u Malory’ego.

Dzieweczka żąda zwrotu miecza, ale Balinowi za bardzo się on spodobał, by go oddać, nawet gdy zostaje ostrzeżony, że zabije nim ukochanego człowieka. To, co u Malory’ego jest przestrogą, u Cherezińskiej staje się mściwym przekleństwem, które dziewica wypowiada, gdy na chwilę przestanie łkać. W ten sposób miecz staje się przeklęty, a nieszczęście, które ma sprowadzić, jest karą za chciwość Złego Balina™. U Malory’ego sprawa jest bardziej skomplikowana, okazuje się bowiem, że dzieweczka przyszła na dwór Artura, szukając rycerza, który zabiłby jej brata za to, że on z kolei zabił jej kochanka. Miecz jest zatem od samego początku pułapką, w którą wpada całkiem niewinny Balin.

Ledwie kończą się figle z mieczem, do zamku przybywa Pani Jeziora i żąda głowy Balina albo (to tylko u Malory’ego) głowy dzieweczki, bo obydwoje coś jej przeskrobali. Artur nie godzi się na takie łamanie prawa gościnności, Pani Jeziora upiera się, że jest jej coś winien za Excalibura, aż tu nagle:

Balin wstał, zamachnął się i rzecz to niesłychana!

Pani z Jeziora głowę ściął mieczem już raz przeklętym!

Trochę to nagłe i niespodziewane, prawda? U Malory’ego Balin ma przynajmniej usprawiedliwienie: Pani Jeziora doprowadziła do śmierci jego matki, byłoby więc dla niego hańbą, gdyby się nie zemścił. Tak czy inaczej, Balin opuszcza dwór Artura w niesławie. Wkrótce potem zabija w pojedynku niejakiego Lanceora i tym samym przyczynia się do samobójczej śmierci kochającej go damy. Tragedia idzie więc jego śladem.

Chcąc odzyskać królewską łaskę, wraz ze swoim bratem Balanem dzielnie walczy z wrogami Artura, odznacza się wyjątkowym męstwem i staje się znany jako Rycerz z Dwoma Mieczami. Dobra passa nie trwa jednak długo: rycerz, któremu Balin przysiągł zapewnić bezpieczeństwo, ginie z rąk Garlona. Garlon jest niewidzialny i hasa sobie po całej krainie, zabijając albo raniąc rycerzy wedle swego upodobania; trudno się więc dziwić, że kiedy Balin natyka się na niego na uczcie u króla Pellama, dochodzi do wniosku, że musi go zlikwidować, i to natychmiast, bo następna okazja, gdy Garlon będzie widzialny, może się nie trafić. Po raz drugi zatem Balin dopuszcza się zabójstwa podczas uczty. Po raz drugi zabija bezbronną (chwilowo) osobę, a chociaż ma do tego powody, jego czyn pozostaje zbrodnią.

Taki przynajmniej obraz Balina – raczej ofiary okoliczności niż degenerata – maluje Malory. U Cherezińskiej nie ma mowy ani o samobójstwie kochanki Lanceora, ani o niewidzialnym Garlonie, ani tym bardziej o dzielnym wojowaniu na rzecz Artura. Jest za to coś takiego, co już nawet nie próbuje udawać, że się rymuje:

Sir Balin, rycerz mroku, pan podstępnego miecza.

Gdziekolwiek swe postawi kroki,

Tam śmierć i krew go gna.

Nikt go ugościć nie chce, nikt widzieć go nie pragnie.

Ponura sława ściga go, łzy sierot i wdów płacz.

Co chyba należy interpretować tak, że Balin zaczął mordować dla zabawy. Czyli w zasadzie przejął rolę Garlona.

W progi pięknego zamku wszedł, gdzie królem jest sam Pelles.

Nim minął dzień, już przelał krew, jak chciało przeznaczenie.

-To brat mój był, choć rycerz zły!

-zakrzyknął król gospodarz.

A Balin jak okrutny cień przesunął się po schodach.

Zatem Balin „przesuwa się po schodach”, uciekając przed wściekłym królem, i trafia do komnaty, w której przechowywany jest święty Graal i inne święte relikwie. Czując na karku oddech Pellama (tak nazywa się król w wersji Malory’ego), chwyta za krwawiącą włócznię, którą żołnierz Longinus przebił ongiś bok Chrystusa, i zadaje królowi straszliwą ranę, która nie zagoi się przez wiele lat, póki nie zjawi się Galahad. W jednej chwili zamek rozsypuje się w gruzy.

Rysował Lancelot Speed. Jak się ma takie imię, to nie ma wyjścia - trzeba się zajmować legendami arturiańskimi. (Źródło)

Balin właśnie dopuścił się świętokradztwa. Wprawdzie nieświadomie i w samoobronie, ale znów popełnił straszliwą zbrodnię. Rzecz, jasna, Zły Balin™ Cherezińskiej działa nieco inaczej:

Nie uszanował Graala, co lśnił tam w majestacie.

Bał zemsty się, więc sięgnął broń wiszącą przy ornacie.

-Ach, zostaw to! – zakrzyknął król. – To święte są insygnia!

Ta włócznia naznaczona jest i nie przeżyjesz ty dnia!

Zaśmiał okrutny Balin się i nie usłuchał króla.

Ramieniem zbrojnym w włóczni sztych poranił jego uda.

Pomińmy ornat, który znalazł się tam tylko dla rymu, oraz nazwanie świętej włóczni „naznaczoną” i przestrogę króla „nie przeżyjesz ty dnia”, która jest gwałtem na poezji i jednocześnie nie ma sensu, ponieważ Balin po swojej zbrodni żyje znacznie dłużej niż dzień. Od razu widać różnicę między Malorym a Cherezińską. To już nie jest popędliwe działanie w samoobronie, tylko zbrodnia popełniona na zimno, z premedytacją i gromkim „muahaha”.

Po tej nieszczęsnej przygodzie Balin u Malory’ego niechcący przyczynia się do tego, że napotkany rycerz morduje zdradzającą go kochankę i sam popełnia samobójstwo. Dobrze wiedzieć, że pech dalej prześladuje naszego Balina; kulminacja następuje w momencie, gdy Balin trafia do krainy, której mieszkańcy zmuszają go do walki z rycerzem broniącym wyspy. Rycerzem tym, jak się okazuje, jest jego brat Balan. Rozpoznają się, gdy jest już za późno. Obaj umierają od ran i zostają pochowani w jednym grobie.

Rysował W.H. Margetson (Źródło)

Nawet w tym ostatnim akcie wersja Cherezińskiej różni się od wersji Malory’ego. U tego ostatniego Balin przed walką dostaje nową, większą tarczę od rycerza, który udaje troskę o jego życie. Właśnie z powodu tarczy Balan nie poznaje brata. U Cherezińskiej Balin sam odmawia zdradzenia swojej tożsamości, a rycerz broniący wyspy staje się Czarnym Rycerzem na turnieju:

-Kim jesteś? – zapytali go rycerze na turnieju

-Me imię niech okryje mrok, jak tarcza na ramieniu.

-Czy stanąć chcesz do walki tu, gdzie my toczymy boje?

Gdzie Czarny Rycerz trzeci dzień gubi ofiary swoje?

To prawda, Balin u Malory’ego jest gwałtowny, dostaje nawet przydomek "Dziki", ale nigdy nie jest niegodziwy. To prawy i mężny rycerz, który chce wiernie służyć królowi. Splot nieszczęśliwych okoliczności i kilka niewłaściwych decyzji czynią z niego zabójcę i świętokradcę. Prześladuje go pech; otaczający go ludzie giną z jego powodu, ale wbrew jego woli. Nawet gdy chce komuś pomóc – jak na przykład ojcu, którego syn umiera od ran zadanych przez niewidzialnego Garlana i tylko krwią tegoż Garlana może zostać uzdrowiony, albo rycerzowi, który ze smutkiem wypatruje nieobecnej kochanki – kończy się to nieszczęściem. Dla Balina nie ma ani właściwej drogi, nie ma ucieczki przed fatum. Trudno uniknąć skojarzeń z grecką tragedią: zły los przepowiedziany mu na początku historii spełnia się co do joty. Balin jest bez wątpienia jedną z najbardziej tragicznych postaci legend arturiańskich (a ma sporą konkurencję).

I po tym wszystkim Cherezińska dorabia mu gębę kreskówkowego łotra, który zrywa wianki, morduje bez powodu, okrutnie się śmieje i przesuwa się po schodach. Gdzie tu sprawiedliwość?

Tak to jest z legendą arturiańską - ilu autorów, tyle wersji. I chociaż wyznaję zasadę, że każdy ma prawo do własnego wariantu, to kusi mnie - och, jak strasznie mnie kusi - by dla Cherezińskiej zrobić wyjątek.

 Ten rycerz zły pokazał kły,

Balin jest wielkim nikczemnikiem.

Niech jeszcze ktoś odpowie mi,

Po co o takim śpiewać?