Amor, Psyche i Megiera - "Podwójna rodzina" (Balzac)

„Podwójna rodzina” to podwójna historia – o bardzo ciekawej, epizodycznej konstrukcji, z licznymi przeskokami w czasie.

Zaczyna się od Caroline, młodej szwaczki, która razem z matką mieszka w ciemnym mieszkanku. Odgrodzona od ulicy kratą, którą zdobią wątłe roślinki rosnące w skrzynce na parapecie, całe dnie pilnie pracuje, podczas gdy jej matka taksuje wzrokiem przechodniów, upatrując w nich wybranków dla córki i szans na poprawę bytu. 

Jednym z takich przechodniów jest posępny, zamożny mężczyzna, z którym Caroline przez parę miesięcy porozumiewa się wyłącznie za pomocą spojrzeń. Podziwiają się tak nawzajem w tkliwym milczeniu, by pewnego pięknego wiosennego dnia nawiązać na spacerze kontakt werbalny. Pod wpływem radosnej i żywiołowej Caroline ponury do tej pory Roger odżywa– nic więc dziwnego, że już niedługo widzimy Caroline szczęśliwą i otoczoną zbytkiem. Wyrwana z ciemnej jaskini, bezkrytycznie wielbi swojego Rogera i nie pyta go o nic, nie tylko o powody, dla których nie zaproponował jej małżeństwa (o których nie ma ochoty myśleć), lecz nawet o jego nazwisko. Lepsza jest niż Psyche dla Amora – a Roger mało się nie rozpuknie ze rozkoszy, bo w Caroline odnalazł wymarzoną kobietę, która przyjmuje go zawsze z zachwytem i czułością, chodzi z nim do teatru i rodzi rozkoszne bobasy. Ich cudzołożne szczęście trwa siedem lat – siedem lat tłustych, chciałoby się powiedzieć, bo zaraz potem przechodzimy do siedmiu lat chudych, lat przed spotkaniem z Caroline, podczas których następował rozkład małżeństwa Rogera z dewotką Angélique.

Małżeństwo to zostało zawarte po zaledwie dwóch tygodniach znajomości, z poduszczenia ojca Rogera. Sam Roger nie miał początkowo nic przeciwko, bowiem – jak mówi nam narrator – pomylił miłość z żądzą. Żądza jednak szybko wygasa, a zastępuje ją rosnące rozczarowanie. Angélique nie chodzi do teatru, bo teatr jest grzeszny – choćby sam papież mówił co innego (a mówi, bo Roger posuwa się do napisania do niego listu na ten temat). Angélique nie ma też gustu, okropnie urządza mieszkanie, a wszystko, czego się tknie, przesiąka klasztornym chłodem. O pożyciu małżeńskim od pewnego czasu nie ma mowy, a Roger coraz bardziej cierpi w poczuciu, że zmarnował sobie życie.

Zatem kiedy po siedmiu latach szczęścia z kochanką wybucha bomba – Caroline dowiaduje się o istnieniu Angélique, Angélique dowiaduje się o istnieniu Caroline – i następuje konfrontacja z żoną, Roger czuje się w pełni usprawiedliwiony. Zdrady męża winna jest zimna małżonka – nie taka, jakiej się spodziewał, niedarząca go taką ślepą, oddaną miłością, jakiej pragnął. Właściwie to ona jest niewierna, zdradzając męża z Bogiem. Wstrząśnięta Angélique, przekonana, że postępowała słusznie, dbając o zbawienie nie tylko swoje, ale i męża, obiecuje, że się zmieni. Roger odpowiada coś w guście „Frankly, my dear, I don’t give a damn”, bo już jej nie kocha, zwłaszcza że się zestarzała. Na to Angélique łzawo mówi: oj, żeby tobie kiedyś tak nie powiedziała twoja ukochana.

I jej słowa okazują się czymś w rodzaju klątwy. Znowu bowiem przeskakujemy kilka lat w przód i okazuje się, że Psyche jednak zdradziła: Caroline całe swoje żarliwe uwielbienie ofiarowała jakiemuś łotrowi. Po tym drugim bolesnym rozczarowaniu Roger jest cyniczny, rozgoryczony i martwy wewnętrznie. I wszystko skończyłoby się wielkim przygnębieniem, gdyby nie synowie – zarówno urodzony przez Caroline Charles, jak i prawy dziedzic. Tego pierwszego, popadłego w złodziejstwo, trzeba ratować – temu drugiemu trzeba udzielić dobrych rad, żeby nad wyborem żony zastanawiał się dłużej niż dwa tygodnie. Roger przekonuje się, że nie jest tak wewnętrznie martwy, jak sądził.

Postaci są jak zwykle nakreślone znakomicie, od obdarzonej rysami stręczycielki matki Caroline po knującego opata Fontanona, który zdradza Angélique prawdę o jej mężu. Balzac powtarza też zabieg, który i w poprzednich utworach dało się zauważyć, mianowicie charakteryzowanie postaci poprzez opis ich mieszkań – pełnego światła i blasku w przypadku Caroline, surowego i brzydkiego w przypadku Angélique. I chociaż Roger chwilami wychodzi na egoistę, który ma pretensje do świata, kiedy przestaje się on kręcić wokół niego, a w narracji zbyt silna jest myśl „miłość kobiety oznacza całkowite posłuszeństwo mężowi”, to „Podwójna rodzina” jest dla mnie przede wszystkim ciekawą i w sumie dosyć niejednoznaczną historią o zmienności ludzkiego losu, w której ironia przeplata się ze współczuciem.